Po ponad 10 latach od pojawienia się podczas obrad Polsko-Niemieckiego Okrągłego Stołu idei o utworzeniu miejsca, w którym zostanie zaprezentowana historia niemieckiej społeczności i  zapisaniu jej we Wspólnym Oświadczeniu Okrągłego Stołu z 2011 r., prace zostały ostatecznie zakończone. Tym samym mapa kulturalna Opola wzbogaciła się o nową instytucję: Centrum Dokumentacyjno-Wystawiennicze Niemców w Polsce (Dokumentations- und Ausstellungszentrum der Deutschen in Polen, DAZ). 

Na mocy umowy podpisanej pomiędzy Związkiem Niemieckich Stowarzyszeń Społeczno-Kulturalnych w Polsce a Urzędem Marszałkowskim Województwa Opolskiego Centrum Dokumentacyjno- Wystawiennicze Niemców w Polsce stało się filią Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Opolu. Faktyczne prace nad wystawą mogły rozpocząć się w 2020 roku. Siedzibą instytucji został, zakupiony ze środków ZNSSK poprzez Fundację Rozwoju Śląska budynek przy ul. Szpitalnej 11 w Opolu, na cele wystawiennicze pieczołowicie wyremontowany, przebudowany i dostosowany do nowej funkcji. Prace remontowe zostały sfinansowane przez Federalne Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Ojczyzny (BMI); natomiast wystawa zarówno ze środków Federalne Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Ojczyzny oraz ze środków Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji (MSWiA).

Głównym zadaniem Centrum jest, za pomocą dwujęzycznej wystawy stałej “Niemcy w Polsce – przeszłość i teraźniejszość”, dokumentowanie i prezentowanie historii i działalności Niemców na terenie współczesnej Polski od przeszłości do współczesności. Nowoczesna koncepcja wystawy oferuje zwiedzającym pełną wrażeń podróż w czasie przez historię i teraźniejszość Niemców w Polsce. Niezwykle nowoczesna ekspozycja przygotowana jest dla wymagającego widza: to połączenie scenografii i multimediów z autentycznymi elementami uzupełnionymi replikami i reprodukcjami.

“Odwiedzający, poruszając się po wystawie, udają się w multimedialną podróż przez historię. Scenariusze medialne ze słuchowiskami radiowymi, wideo i projekcjami w historycznych sceneriach przemawiają do wszystkich zmysłów i tworzą żywe spotkanie z historią i życiem codziennym Niemców w Polsce, co jest szczególnie atrakcyjne dla młodych ludzi” – wyjaśnia koncepcję wystawy Weronika Wiese, koordynatorka projektu. Oprócz wystawy stałej DAZ prezentować będzie również wystawy czasowe poświęcone wybranemu wątkowi historii i kultury Niemców w Polsce i Europie oraz innych mniejszości.

Uroczyste otwarcie DAZ odbyło się w obecności Andrzeja Buły, Marszałka Województwa Opolskiego, Rafała Bartka – przewodniczącego Związku Niemieckich Stowarzyszeń Społeczno-Kulturalnych w Polsce oraz Tadeusza Chrobaka – dyrektora Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Opolu. Na uroczystość przybyli goście specjalni z Niemiec: Natalie Pawlik, pełnomocnik Rządu Federalnego ds. przesiedleńców i mniejszości narodowych oraz Ambasador Republiki Federalnej Niemiec w Polsce, dr Thomas Bagger.

Marszałek Andrzej Buła mówił: “Mam pewność, że dokonaliśmy czegoś dobrego, wzbogacającego nas, co istotnie przysłuży się odnowieniu więzi międzyregionalnej; bo wszak Centrum ma być może także spoiwem − nie tylko nas tu, na Opolszczyźnie, ale to będzie spoiwo Śląska, Warmii, Mazur, Pomorza i  Dolnego Śląska. Dowartościuje tożsamości regionalne i rzeczywistość historyczną. Obroni się przed próbami ideologizacji. (…) Zostańmy tutaj ludźmi swobodnie myślącymi, z otwartymi sercami i patrzącymi, że obok nas zawsze jest drugi człowiek. Każdy inny, wszyscy równi”.

Przewodniczący ZNSSK w Polsce Rafał Bartek podkreślał: „Projekt ten jest wyjątkowy w skali Polski i  Niemiec, gdyż do tej pory nie było – ani w Polsce, ani w Niemczech – miejsca, które podjęłoby próbę opowiedzenia złożonej historii Niemców mieszkających w Polsce. Niemców, którzy przeżyli dyskryminację w okresie PRL i którym dzisiaj na nowo tę dyskryminację przychodzi przeżywać. Oby to miejsce, ze swoją wystawą stałą, ze swymi wystawami czasowymi, ze spotkaniami i konferencjami, stało się miejscem przestrogi przed podziałami i nacjonalizmami, ale też miejscem pokazującym, jak ważny jest dialog i chęć zrozumienia drugiego człowieka. Niech to miejsce otwiera nas na drugiego człowieka, niezależnie od tego, skąd i kiedy do nas dotarł. Niech to miejsce nas ubogaca i służy budowaniu wspólnej historii Niemców żyjących w Polsce i większości polskiej”.

Natalie Pawlik, pełnomocnik Rządu Federalnego ds. przesiedleńców i mniejszości narodowych, podkreślała: „Moje pierwsze wrażenia wywołują różne uczucia i obrazy. Odnoszą się one w pewnym sensie do »utraty ojczyzny« czy też do »trudności nowego początku«. Wiele z nich dotyka nas wszystkich. Są to elementarne pytania, które są tutaj zadawane. To pytania o pochodzenie, kulturę i tradycję. Co oznacza dom – dla mnie, dla mojej rodziny? Kiedy należy pozostawić to, co jest nam znane? W jakim stopniu ja i moja rodzina musimy »połączyć się« z resztą społeczeństwa? Tych pytań o  własną tożsamość nie da się uniknąć. Centrum Dokumentacyjno-Wystawiennicze dostarcza do tego wielu impulsów.”

Dr Thomass Bagger, ambasador Republiki Federalnej Niemiec w Polsce, zakończył słowami: „Centrum stało się kolejnym nowym miejscem w krajobrazie placówek w Opolu; i dlatego też życzę temu Centrum, by było ważnym miejscem nie tylko dla przedstawicieli mniejszości niemieckiej, ale też dla przedstawicieli większości polskiej tu mieszkającej. By było miejscem spotkań i tym samym spełniało swoją rolę, do której zostało powołane.”

Centrum Dokumentacyjno-Wystawiennicze Niemców w Polsce zostanie udostępnione zwiedzającym już na początku października. Więcej informacji na temat zwiedzania, planów instytucji i wielu innych będzie dostępne wkrótce na stronie internetowej DAZ. W chwili obecnej DAZ zaprasza na swój profil na Facebooku: Centrum Dokumentacyjno-Wystawiennicze Niemców/Ausstellungszentrum der DMi

Nad utworzeniem Centrum Dokumentacyjno-Wystawienniczego Niemców w Polsce pracowali:

Autorzy wystawy: polscy i niemieccy historycy, których prace koordynował ViDiFilm,

Koordynator projektu: Weronika Wiese,

Autorzy tekstów: dr Gerhard Schiller, Dawid Smolorz, Marta Szagżdowicz, dr Michał Matheja, Magdalena Lapshin, dr Rudolf Urban,

Doradcy: dr Andrzej Hoja, dr Markus Krzoska,

Główny doradca: dr.  habil., prof. UO Adriana Dawid,

Asystent konsultanta: dr Arkadiusz Kuzio-Podrucki,

Recenzenci: prof. dr hab. Ryszard Kaczmarek, prof. dr hab. inż. Stanisław Wojciechowski, Cezary Obracht-Prondzyński, prof. dr hab. Grzegorz Janusz.

Utworzenie DAZ było możliwe dzięki wsparciu finansowemu:

Federalnego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Ojczyzny (BMI):

1. 953 000,00 € (prace remontowe i wyposażenie),
2. 940 000,00 € (wystawa stała),

Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji (MSWiA):

1. 65 000,00 € (wystawa “Niemcy w Polsce dzisiaj”),

a także Fundacji Rozwoju Śląska, Województwa Opolskiego oraz sponsorów prywatnych. Funkcjonowanie DAZ finansowane jest ze środków Województwa Opolskiego za pośrednictwem Biblioteki Wojewódzkiej w Opolu.