Od ponad roku województwo opolskie żyje jednym tematem: sprawą powiększenia miasta Opola. I chociaż decyzja już zapadła, rozporządzenie weszło w życie z dniem 1 stycznia 2017, wśród mieszkańców przyłączonych miejscowości pozostaje poczucie niesprawiedliwości, rozgoryczenia i mimo wszystko wiary, że jest jeszcze coś co można zrobić, żeby cały proces odwrócić. W tym kontekście pozostaje również pytanie o złamanie praw mniejszości niemieckiej i tego dalsze konsekwencje? 19 stycznia 2017 w Strasburgu spotyka się Intergrupa ds. Tradycyjnych Mniejszości Narodowych i Językowych Parlamentu Europejskiego, która na wniosek mniejszości niemieckiej w Polsce będzie się zajmować m.in. tematem Opola. Dlatego też poniższym tekstem pragniemy przypomnieć co właściwie w tym temacie się do tej pory wydarzyło.

Plan, który wszystkich zaskoczył

Prezydent Opola Arkadiusz Wiśniewski ogłosił plan powiększenia miasta, kosztem okolicznych gmin, dokładnie 20 listopada 2015 roku na łamach lokalnego tygodnika Nowa Trybuna Opolska. I zaskoczył tym samym wszystkich: włodarzy oraz mieszkańców gmin Dąbrowa, Dobrzeń Wielki, Komprachcice, Prószków oraz Turawa, których część miejscowości miała zasilić tzw. „Nowe Opole”, mieszkańców Opola, dziennikarzy, samorządowców. Prezydent nie przejmował się jednakże głosami krytycznymi czy wynikami przeprowadzonych we wspomnianych wyżej gminach konsultacji społecznych, a które okazały się miażdżące: 90 % mieszkańców uczestniczących w konsultacjach była przeciwna przyłączeniu do miasta. Prezydent wykonywał swój plan: w dniu 31 marca 2016 r. złożył za pośrednictwem Wojewody Opolskiego wniosek do Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z prośbą o dokonanie zmiany granic Opola, argumentując go przede wszystkim próbą wzmocnienia potencjału rozwojowego miasta. Wniosek mimo wskazywanych w nim przez wielu ekspertów uchybień został pozytywnie zaopiniowany najpierw przez Wojewodę Opolskiego a później ostatecznie przez Radę Ministrów, która na mocy rozporządzenia z dnia 19.07.2016 zatwierdziła zmianę granic miasta Opola, wyłączając jedynie gminę Turawa. Zmiana weszła w życie 1.01.2017r.

Zaangażowani mieszkańcy

Jeszcze w 2015 roku rozpoczęły się pierwsze protesty mieszkańców gmin Dąbrowa, Dobrzeń Wielki, Komprachcice, Prószków a także gminy Turawa. Przyjmowały one różnego rodzaju formy: demonstracji, głównie w Opolu, gromadząc nawet 2500 ludzi, a które w momencie podpisania rozporządzenia, na podstawie którego zmiany miała wejść w życie, przyjęły formułę tzw. „miesięcznic” (protestów, które odbywają się regularnie co miesiąc w rocznicę podpisania rozporządzenia Rady Ministrów); zbieranie podpisów pod listami sprzeciwiającymi się wprowadzeniu planu Miasta Opola, liczny udział w konsultacjach społecznych, protesty w Warszawie, blokady dróg, spotkania z politykami różnych opcji politycznych, samorządowcami, dziennikarzami. Determinacja mieszkańców, szczególnie mieszkańców gminy Dobrzeń Wielki, była i jest ogromna. I to właśnie ta determinacja, ale równocześnie świadomość wykorzystania już wszystkich możliwości próby zwrócenia uwagi na problem powiększenia miasta Opola, spowodowała, że grupa kilkunastu osób przystąpiła 26 grudnia 2016 roku do strajku głodowego. Wśród głodujących znalazły się również osoby przynależące do mniejszości niemieckiej. Głodujący zapowiedzieli, że protest potrwa tak długo, aż spotka się z nimi premier Beata Szydło lub Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji Mariusz Błaszczak, którym będą mogli przekazać swój punkt widzenia. Dzięki zaangażowaniu w sprawę mediatora, po 17 dniach protestu, ustalono termin spotkania z Ministrem Błaszczakiem na dzień 16 stycznia 2017. Dzięki temu protest głodowy został 11 stycznia zakończony.

Duże Opole a mniejszość niemiecka

Sprawa powiększenia Opola w sposób bezpośredni dotyczy żyjącej w regionie społeczności mniejszości niemieckiej. Zmiany granic miasta Opole oraz gmin: Dąbrowa, Dobrzeń Wielki, Komprachcice oraz Prószków objęły w istocie jedenaście miejscowości z czterech gmin zamieszkałych przez mniejszość niemiecką. W ostatnim spisie powszechnym, przeprowadzonym w 2011 roku, narodowość niemiecką zadeklarowało aż 19,82% mieszkańców powiatu opolskiego, podczas gdy w Opolu zaledwie 2,46% osób złożyło taką deklarację. W miejscowościach tych mniejszość niemiecka korzysta z szeregu uprawnień, takich jak dwujęzyczne tablice z nazwami miejscowości oraz język niemiecki jako język pomocniczy w urzędach. Na podstawie uchwał rad gmin oraz decyzji ministra właściwego do spraw wyznań religijnych oraz mniejszości narodowych i etnicznych, w gminach: Dobrzeń Wielki, Komprachcice oraz Prószków dopuszczone jest używanie języka niemieckiego jako języka pomocniczego, co pozwoliło na dokonanie stosownego wpisu do Urzędowego Rejestru Gmin prowadzonego przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji. Inaczej jest w Opolu, gdzie osoby należące do mniejszości niemieckiej, nie mają możliwości korzystania z praw, które zapewnione zostały mieszkańcom sąsiednich gmin. Ponadto, mieszkańcy miejscowości położonych w gminach: Dąbrowa, Dobrzeń Wielki, Komprachcice oraz Prószków mają zapewnioną możliwość skutecznej partycypacji politycznej w życiu gminy, poprzez udział w wyborach samorządowych w jednomandatowych okręgach wyborczych. Dlatego też Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Niemców na Śląsku Opolskim (TSKN), reprezentujące również środowisko mniejszości niemieckiej gmin, których sprawa dotyczy, od samego początku wskazuje uwagę na fakt, iż wyżej opisana procedura powiększenia granic administracyjnych miasta stanowi jawne naruszenie zarówno krajowego jak i międzynarodowego ustawodawstwa mniejszościowego. Opinię tę potwierdził również ekspert w dziedzinie prawa mniejszościowego prof. Grzegorz Janusz z Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie. Naruszenie to dotyczy przede wszystkim Ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym z dnia 6 stycznia 2005, która mówi w artykule 5. Podpunkt 2:. „Zabrania się stosowania środków mających na celu zmianę proporcji narodowościowych lub etnicznych na obszarach zamieszkałych przez mniejszości”. Ponadto dotyczy również ratyfikowanej przez Polskę Konwencji Ramowej o ochronie mniejszości narodowych i etnicznych, która mówi w artykule 16: „Strony powstrzymają się od stosowania środków zmieniających proporcje narodowościowe ludności w rejonach zamieszkałych przez osoby należące do mniejszości narodowych i mających na celu ograniczenie praw i wolności wynikających z zasad zawartych w niniejszej konwencji ramowej”.

TSKN od samego początku podejmował szereg działań i inicjatyw mających na celu wskazanie naruszenia prawa mniejszościowego licząc przy tym na konstruktywny dialog zarówno z inicjatorami działań jak i ze stroną rządową. Kolejność podejmowanych w tym zakresie działań przedstawia się następująco:

1. 14.12.2015 Oświadczenie Zarządu TSKN wskazujące na naruszanie praw mniejszościowych w przypadku podjęcia inicjatywy powiększenia granic miasta Opola kosztem gmin ościennych zamieszkiwanych przez społeczność mniejszości niemieckiej.
2. 22.02.2016 podjęte m.in. z inicjatywy radnych mniejszości niemieckiej negatywne stanowisko Sejmiku Województwa Opolskiego w sprawie inicjatywy poszerzenia granic administracyjnych miasta Opole, które miałoby się odbyć kosztem integralności gmin Dąbrowa, Dobrzeń Wielki, Komprachcice, Prószków i Turawa oraz powiatu opolskiego i wbrew opinii środowisk lokalnych.
3. 8.03.2016 Konferencja prasowa podczas której wiceprezydent miasta Opola Mirosław Pietrucha ocenił, że mniejszość niemiecka szkodzi idei powiększenia miasta Opola: „- Stanowisko mniejszości niemieckiej jest absolutnie szkodliwe i może zrujnować relacje, panujące na terenie naszego regionu – mówił M. Pietrucha. – To jest stanowisko skierowane przeciwko Opolu i przeciwko mieszkańcom naszego miasta.” W tym samym dniu pojawiła się również antyniemiecka ulotka na profilu facebookowym prezydenta miasta Opola Arkadiusza Wiśniewskiego, zawierająca informacje, że jedynie mniejszość niemiecka jest przeciwna powiększeniu, z obawy o utratę wpływów w regionie. Autor ulotki pisze na koniec: „Czy obrona interesów jednej z mniejszości powinna być priorytetem Prezydenta Opola i Premiera Rzeczpospolitej?”. (ulotka)

4. 8.03.2016 oświadczenie Zarządu TSKN „Mniejszość niemiecka a silne Opole”- odpowiedź na zarzuty Prezydenta Opola. Zarząd TSKN wyraźnie podkreśla swój wkład w rozwój regionu i miasta i wyrażą swój niepokój w związku z próbą burzenia wspólnoty zbudowanej przez ostatnie 26 lat, jednocześnie podkreślając, że dla samorządowcy mniejszości niemieckiej zawsze pracowali dla dobra całego regionu i wszystkich jego mieszkańców.
5. 26.04.2016 Podczas spotkania Prezydenta RP Andrzeja Dudy w przedstawicielami mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce, Przewodniczący TSKN R. Bartek porusza kwestię powiększenia miasta Opola, wyczulając na stosowaną przez opolski magistrat retorykę natury narodowościowej.
6. 11.05.2016 wystosowanie pisma do Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji Mariusza Błaszczaka z prośbą o spotkanie w temacie powiększenia miasta Opola.
7. 7.06.2016 odmowna odpowiedź Podsekretarza Stanu w MSWiA Pana Sebastiana Chwałka dotycząca spotkania z Ministrem MSWiA Mariuszem Błaszczakiem.
8. 21.05.2016 Podczas Kongresu Federalnej Unii Europejskich Grup Narodowościowych (FUEN) Przedstawiciele mniejszości narodowych z całej Europy przyjęli rezolucję, w której wyrazili sprzeciw przeciwko planom powiększenia Opola. (tutaj)
9. 28.05.2016 Zjazd delegatów TSKN podejmuje uchwałę negatywnie oceniającą plan powiększenia miasta Opola. (tutaj)
10. 29.05.2016 Prezydent Miasta Opola wystosował do mediów stanowisko – odpowiedź na podjętą przez Zjazd Delegatów TSKN uchwałę, ponownie zarzucając, że Mniejszość Niemiecka jedynie broni swojej strefy wpływów.
11. 31.05.2016 Odpowiedź Zarządu TSKN na stanowisko Prezydenta Opola Arkadiusza Wiśniewskiego w sprawie Uchwały Walnego Zebrania Delegatów TSKN z dnia 28.05.2016 odnośnie „Wielkiego Opola”.
12. 1.06.2016 TSKN kieruje do Pani Premier pismo w sprawie powiększenia miasta Opola, podkreślając przede wszystkim kwestie naruszenia praw mniejszości narodowych przy procedowaniu zmiany granic Opola oraz zwiększonej ilości ataków pod kątem mniejszości niemieckiej ze strony opolskiego magistratu.
13. 27.06.2016 Rzecznik Praw Obywatelskich Adam Bodnar, po otrzymaniu pisma Przewodniczącego TSKN Rafała Bartka w sprawie powiększenia granic miasta Opola o pięć okolicznych gmin, skierował pismo do Premier Beaty Szydło. Zapytanie Rzecznika dotyczyło problemu związanego z formą prawną, w jakiej Rada Ministrów dokonuje tworzenia, łączenia, dzielenia, znoszenia i ustalania granic gmin oraz nadawania gminie lub miejscowości statusu miasta i ustalania jego granic.
14. 2.07.2017 Podczas Zjazdu Delegatów Związku Niemieckich Stowarzyszeń podjęta zostaje uchwała negatywnie opiniująca zmianę granicy miasta Opola.
15. 8.07.2016 Strona mniejszościowa Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszości wydaje oficjalne negatywne stanowisko odnośnie planów powiększenia miasta Opola. (tutaj)
16. 8.07.2016 Przewodniczący TSKN R. Bartek wysyła do Pana P. Boillata, dyrektora generalnego Rady Europy, pisemną informację zawierającą stanowisko strony mniejszościowej Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszości w odniesieniu do planów powiększenia miasta Opola.
17. 19.07.2016 Rząd RP wydaje rozporządzenie w którym decyduje m.in. o zmianie granic administracyjnych miasta Opola kosztem gmin: Dobrzeń Wlk., Dąbrowa, Komprachcice i Prószków. Sprawa Opola jest jedynym przypadkiem spośród 20 jakich dotyczy rozporządzenie, gdzie opinia mieszkańców zostaje zupełnie zignorowana.
18. 21.07.2016 Spotkanie z Rzecznikiem Praw Obywatelskich Adamem Bodnarem w Dobrzeniu Wielkim.
19. 22.07.2016 w NTO pojawia się artykuł pt. „Nie ma tu mowy o żadnym zamachu na samorządność” z wypowiedzią Wiceministra Jakiego obwiniająca za wszelkie protesty mniejszość niemiecką, zawierający nieprawdzie informacje jakoby mniejszość niemiecka zakłócała święta Państwowe, łamała samorządność i demokrację.
20. 28.07.2016 poseł Ryszard Galla występuje do premier Beaty Szydło z interpelacją w sprawie zmiany granic miasta Opola kosztem sąsiednich gmin.
21. 9.08.2016 TSKN wydaje sprostowanie do artykułu w lokalnej gazecie NTO: „Nie ma tu mowy o żadnym zamachu na samorządność” informując o nieprawdziwości stawianych w piśmie zarzutów.
22. 12.08.2016 Przy zaangażowaniu Landsmannschaft der Oberschlesier Przewodniczący VDG Bernard Gaida kieruje do Intergroup for Traditional Minorities, National Communietes and Languages w Parlamencie Europejskim zapytanie o ewentualną możliwość uczestnictwa w spotkaniu dotyczącym powiększenia miasta Opola i naruszenia praw mniejszości (gdyby takie spotkanie miało miejsce).
23. 14.08.2016 prof. Grzegorz Janusz z Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie wydaje opinię w sprawie zmian granic administracyjnych Miasta Opole określonych w § 1 pkt 2 rozporządzenia Rady Ministrów w świetle ustawodawstwa krajowego oraz wiążących RP zobowiązań międzynarodowych w zakresie praw mniejszości narodowych wskazując naruszenie prawa polskiego i europejskiego poprzez: „(…) nieuzasadnioną przyczynami obiektywnymi zmianę proporcji narodowościowych(…); „(…)”utratę przez mieszkańców ośmiu miejscowości z gmin Dobrzeń Wielki, Komprachcice i Prószków prawa podmiotowego do posługiwania się językiem ojczystym osób należących do mniejszości niemieckiej jako językiem pomocniczym w gminie (…)”; „(…) utratę prawa do stosowania w ośmiu miejscowościach w tych gminach dodatkowych nazw miejscowości w języku ojczystym mniejszości (…)”.
24. 18.08.2016 Odpowiedź Podsekretarza Stanu w MSWiA Pana Sebastiana Chwałka z uzasadnieniem pozytywnej decyzji zmiany granic miasta Opola. Odpowiedź nie odnosi się do kwestii naruszenia praw mniejszości.
25. 19.08.2016 Skierowanie do Rzecznika Praw Obywatelskich wniosku z prośbą o podjęcie interwencji w przez RPO w spr. wydanego rozporządzenia w dn. 19.07.2016 w spr. powiększenia Opola.
26. 1.09.2016 Dyrektor Generalny ds. demokracji w Radzie Europy przekazuje informację zawierającą stanowisko strony mniejszościowej Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszości w odniesieniu do planów powiększenia miasta Opola do Komitetu Ekspertów Europejskiej karty języków regionalnych, celem sprawdzenia czy nowy podział administracyjny zagraża realizacji praw w zakresie promowania języka mniejszości, używania go oraz stosowania w nazewnictwie geograficznym.
27. 29.09.2016 odpowiedź z Kancelarii Prezydenta RP na przesłane przez TSKN dokumenty z lipca 2016 r.: Stanowisko Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych oraz Opinię prof. Grzegorza Janusza w sprawie „Dużego Opola”. Przesłane przez TSKN treści zostały uznane za „istotny materiał”, który zgodnie z treścią pisma zostanie poddany wnikliwej analizie.
28. 6.10.2016 Podsekretarz Stanu w MSWIA Pan Sebastian Chwałek odpowiada pismem na przesłaną przez TSKN opinię prof. G. Janusza informując jednocześnie, że MSWIA zasięgnęło opinii w zakresie naruszenia praw mniejszości prof. B. Szmulika i prof. Marcina Szewczaka, które wskazują jakoby nie naruszono praw mniejszości. Wspomnianych opinii do pisma nie załączono.
29. 13.10.2016 Zarząd TSKN kieruje petycję do Parlamentu Europejskiego z apelem o podjęcie wszystkich możliwych środków prawnych w sprawie naruszenia przez władze lokalne miasta Opole oraz władze Państwa Polskiego, praw osób należących do mniejszości niemieckiej w gminach: Dąbrowa, Dobrzeń Wielki, Komprachcice oraz Prószków, którzy z dniem 1 stycznia 2017 r. mają stać się mieszkańcami miasta Opole.
30. 18.10.2016 Urząd Miasta Opola przedstawia opinie ekspertów w kwestii naruszenia praw mniejszości przy procesie powiększenia miasta Opola.
31. 19.10.2016 TSKN Kieruje pismo do Podsekretarza Stanu w MSWiA Pana Sebastiana Chwałka z prośbą o przesłanie opinii ekspertów, do których zwróciło się MSWiA.
32. 20.10.2016 TSKN podczas konferencji prasowej ocenia ekspertyzy Miasta Opola, jako mało precyzyjne, oscylujące wokół tematów pobocznych, pozostawiając mało miejsca dla samej kwestii mniejszościowej.
33. 3. 11.2016 Poseł Ryszard Galla składa interpelację do Ministra Spraw Wewnętrznych
    i Administracji w sprawie zmiany granic miasta Opola dopytując o to czy MSWiA przygotowując opinię na posiedzenie Rady Ministrów wzięło pod uwagę skutki powiększenia w stosunku do mniejszości niemieckiej?
34. 7.11.2016 Podsekretarz Stanu Sebastian Chwałek przekazał do wiadomości TSKN opinie prof. Bogumiła Szmulika oraz Pana prof. Marcina Szewczaka odnoszące się do problemu naruszenia praw mniejszości narodowych i etnicznych w kontekście powiększenia miasta Opola.
35. 21.11.2016 Radni Sejmiku Województwa Opolskiego apelują do rządu, by ten ponownie przeanalizował kwestię zmiany granic miasta Opola. W uzasadnieniu uchwały czytamy: „Rząd nie uwzględnił, na etapie podejmowania decyzji, wyników konsultacji społecznych prowadzonych w sołectwach objętych wnioskiem prezydenta Opola”.
36. 21.11.2016 Rzecznik Praw Obywatelskich organizuje spotkanie odnośnie naruszenia praw mniejszości w procesie powiększenia Opola, na które zaprasza naukowców zajmujących się tematyką samorządu terytorialnego oraz przedstawicieli mniejszości niemieckiej.
37. 21.11.2016 Odpowiedź Podsekretarza Stanu Sebastiana Chwałka na interpelację posła Ryszarda Galli: „Przeprowadzona analiza nie wykazała, że proponowana zmiana granic miasta Opola może stanowić zagrożenie dla realizacji praw mniejszości narodowych, w tym mniejszości niemieckiej.
38. 22.12.2016 przewodniczący TSKN spotyka się z prezydentem miasta Opola Arkadiuszem Wiśniewskim, podczas spotkania pada deklaracja ze strony prezydenta iż w przyłączonym miejscowościach staną dwujęzyczne tablice informacyjne.
39. 26.12.2016 rozpoczęcie protestu głodowego w Dobrzeniu Wielkim.
40. 28.12.2016 Przewodniczący TSKN R. Bartek oraz poseł R. Galla apelują do premier Beaty Szydło o ponowne przeanalizowanie i wstrzymanie decyzji o powiększeniu miasta Opola bądź też przynajmniej przesunięcie jej w czasie.
41. 2.01.2017 Prezydent miasta Opola A. Wiśniewski wycofuje się podczas konferencji prasowej z obietnicy dotyczącej dwujęzycznych tablic informacyjnych w przyłączonych miejscowościach, stwierdzając: „Tablice dwujęzyczne to są rzeczy, które mogą budzić konflikt, więc proponuję, żeby odłożyć rozstrzygnięcia w tej sprawie na później. Nie chcę dzisiaj rozstrzygać tej kwestii bo jest ona problemowa”.
42. 3.01.2016 list otwarty Przewodniczącego R. Bartka do prezydenta Opola A Wiśniewskiego odnośnie tablic dwujęzycznych o charakterze informacyjnym, które miały stanąć po 1 stycznia 2017 r. w nowych częściach miasta Opola.
43. 11.01.2017 Zakończenie strajku głodowego w Dobrzeniu Wielkim w związku z faktem, iż z protestującymi obiecał się spotkać Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji Mariusz Błaszczak. Spotkanie zaplanowano na 16.01.2017 w Warszawie.

Powyższa lista działań pokazuje jedynie te aktywności, które były podejmowane bezpośrednio z uczestnictwem i udziałem TSKN. Oprócz tego skargi do Sądu Administracyjnego i do Trybunału Konstytucyjnego składały samorządy, których sprawa dotyczy i Rzecznik Praw Obywatelskich. Mimo tych licznych apeli i działań podejmowanych od ponad roku spawa realnej utraty praw mniejszościowych, i w ślad za tym złamania polskiego jak i międzynarodowego ustawodawstwa mniejszościowego stała się faktem. PO raz pierwszy od 1989 roku realnie nabyte prawa mniejszościowe zostały mniejszości odebrane.

Foto: Wikipedia