„Poszanowanie różnorodności językowej jest podstawową wartością UE”[1]

Wielojęzyczność – ważne hasło w polityce językowej Unii Europejskiej – ma wartość ideową. Ucząc się bowiem języka obcego, dążymy do zrozumienia innych, a tym samym budujemy mosty między sobą, co z kolei przyczynia się do pokojowego współistnienia państw w Europie. Wielojęzyczność przynosi jednak korzyści także i konkretnej osobie, której dotyczy: znajomość języków przyczynia się do jej rozwoju osobistego, poszerza jej horyzonty i jest dziś ważnym atutem w życiu zawodowym, a także w naszym globalnym świecie.

Dwujęzyczność i wielojęzyczność a rola mniejszości

Dzieci, które dorastają dwujęzycznie odbierają znajomość dwóch języków jako rzeczywistość jak najbardziej naturalną i łatwiej przychodzi im nauka kolejnych języków obcych. Dlatego też dwujęzyczność powinniśmy postrzegać zasadniczo jako dar mile widziany, który należy pielęgnować, niezależnie od tego, o jakie języki chodzi.

Ze względu na historię i politykę językową w czasach PRL-u, mniejszości w Polsce stanowią dziś jedynie odsetek ludności Polski. Lecz niezależnie od tego, czy mamy do czynienia z mniejszością ukraińską, litewską czy niemiecką, wszystkie są częścią polskiego społeczeństwa i lojalnymi obywatelami Polski. Jako uznane mniejszości narodowe mają prawo do tego, aby żyć w naszym kraju i kultywować swoją tożsamość i kulturę bez obaw o represje czy dyskryminację. Dotyczy to również ich języków, czyli uznanych języków mniejszościowych.

Mniejszości mogą służyć za wzór europejskiej wielojęzyczności i przenosić ją dalej do społeczeństwa większościowego – jako budowniczowie mostów między językami i kulturami w kraju i za granicą. Należy jedynie dostrzec oraz uznać ich potencjał, jak również wykorzystać ich dwujęzyczność i silniej promować ją w systemie edukacji. Chociaż edukacja w zakresie języków mniejszościowych została stworzona dla potrzeb mniejszości, nie jest ona wyłączna, tzn. także rodzice, którzy nie są członkami mniejszości, mogą umożliwić swoim dzieciom naukę tych języków z korzyścią dla ich rozwoju i przyszłości.

Nauczanie języka niemieckiego jako języka mniejszości – polityka i dyskryminacja

Jednakże w obecnej sytuacji politycznej nauczanie języka niemieckiego jako języka mniejszościowego jest instrumentalizowane przez polską politykę do wywierania nacisku na rząd niemiecki w celu przeforsowania własnego programu politycznego. Obniżenie budżetu na język niemiecki jako język mniejszości i zredukowanie nauki tego języka z trzech do jednej godziny tygodniowo jest wewnętrzną decyzją polityczną i edukacyjną w formie dyskryminacji opartą na celach polityki zagranicznej i podjętą kosztem własnego społeczeństwa, a dokładniej dzieci i ich edukacji.

Jak będzie wyglądała sytuacja w przyszłym roku szkolnym?

Wyrządzonych już szkód nie da się niestety cofnąć, ale oczywiście pozostaje nadzieja na jak najszybsze zniesienie dyskryminacyjnej ustawy. Jednakże deklaracje o rychłym przywróceniu trzech lekcji tygodniowo języka niemieckiego jako języka mniejszości przez Ministra Edukacji Przemysława Czarnka podczas spotkania w siedzibie Związku Niemieckich Stowarzyszeń Społeczno-Kulturalnych w Polsce (ZNSSK) w Opolu z przedstawicielami Mniejszości Niemieckiej pod koniec stycznia 2023 roku, tuż na początku roku wyborczego, pozostały pustymi słowami. Uzasadniona jest zatem obawa, iż również w przyszłym roku szkolnym edukacja języka mniejszości niemieckiej będzie w przeciwieństwie do wszystkich innych uznanych języków mniejszościowych nadal ograniczona przez państwo polskie do jednej godziny tygodniowo.

Potrzeby ludzi wyrażone w liczbach

Pomimo dyskryminacji aktualne dane wskazują na spore zainteresowanie nauczaniem języka niemieckiego jako języka mniejszości narodowej, a w porównaniu z rokiem poprzednim ogólna liczba uczniów wzrosła nawet o 13,49%:

Źródło: Dane Ministerstwa Edukacji i Nauki z bazy danych systemu informacji oświatowej SIO – stan na 24.03.2022 r. dla roku szkolnego 2021/2022 i 28.03.2023 r. dla roku szkolnego 2022/2023.

Cięcia godzin nie są więc adekwatne do woli i potrzeb mieszkańców, a wręcz przynoszą skutek odwrotny do zamierzonego przez państwo polskie.

Ponadto opublikowane niedawno dane ze Spisu Powszechnego z 2021 roku w porównaniu do Spisu Powszechnego z 2011 roku dotyczące używania języka niemieckiego w domu/rodzinie pokazują, iż wzrosło ono o całe 106,30% (Spis Powszechny z 2021 roku: 199 000 (192 400+6 600), Spis Powszechny z 2011 roku: 96 461 (86 723+9 738)):

Używanie kilku języków – w tym język niemiecki (dwujęzyczność lub wielojęzyczność):

[2]

Używanie jednego języka – tylko języka niemieckiego:

Źródło: Główny Urząd Statystyczny (GUS).[3]

Co mogą zrobić gminy?

Niektóre gminy postanowiły zainwestować w edukację swoich młodych mieszkańców. Przyczyniło się do tego zarówno zaangażowanie organizacji Mniejszości Niemieckiej, jak np. Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Niemców na Śląsku Opolskim (TSKN) w województwie opolskim, którego przedstawiciele spotkali się z kilkoma burmistrzami, jak również na zaangażowanie samych mieszkańców. Przykładowo mieszkańcy gminy Biała wystosowali petycję, w której domagali się finansowania dodatkowych lekcji języka niemieckiego.

Związek Niemieckich Stowarzyszeń Społeczno-Kulturalnych w Polsce (ZNSSK) pragnie serdecznie podziękować za to zaangażowanie przedstawicieli i członków mniejszości niemieckiej, rodziców, nauczycieli i wszystkich innych współobywateli, jak również za finansowe wsparcie poszczególnych gmin!

Sytuacja w województwie opolskim[4]

W województwie opolskim 37 z 54 gmin, w których nauczany jest język niemiecki jako język mniejszości, finansuje w roku szkolnym 2022/2023 dodatkowe lekcje języka niemieckiego jako języka mniejszości.

Wśród nich w następujących 19 gminach wsparcie finansowe umożliwia realizację pełnego zakresu zajęć, tj. trzech lekcji w tygodniu:

• Chrząstowice
• Leśnica
• Krapkowice
• Ujazd
• Kolonowskie
• Gogolin
• Reńska Wieś
• Wilków
• Murów
• Polska Cerekiew
• Pokój
• Popielów
• Walce
• Jemielnica
• Dąbrowa
• Ozimek
• Prószków
• Lasowice Wielkie
• Strzeleczki (od drugiego semestru)

W tych 18 gminach finansowana jest dodatkowa godzina, czyli prowadzone są dwie lekcje języka mniejszości – języka niemieckiego tygodniowo:

• Radłów
• Izbicko
• Dobrzeń Wielki
• Zawadzkie
• Zdzieszowice
• Łambinowice
• Cisek
• Strzelce Opolskie
• Łubniany
• Dobrodzień
• Zębowice
• Turawa
• Komprachcice
• Głogówek
• Tarnów Opolski
• Gorzów Śląski
• Bierawa
• Biała (od drugiego semestru)

W kolejnych 16 gminach bez dodatkowego finansowania odbywa się tylko jedna godzina tygodniowo:

• Olesno
• Pawłowiczki
• Świerczów
• Domaszowice
• Kluczbork
• Grodków
• Byczyna
• Głuchołazy
• Wołczyn
• Lubrza
• Praszka
• Korfantów
• Prudnik
• Kietrz
• Kędrzierzyn-Koźle
• Opole

Gmina Nysa nie oferuje w ogóle nauczania języka niemieckiego jako języka mniejszości w szkołach publicznych prowadzonych przez gminę. Natomiast jest prowadzona w jednej szkole stowarzyszeniowej, ale nie ma informacji o liczbie godzin.

Sytuacja w województwie śląskim[5]

W województwie śląskim tylko 7 z 59 gmin finansuje dodatkowe lekcje języka niemieckiego jako mniejszościowego. A spośród nich tylko w gminie Toszek dzięki dofinansowaniu dwóch dodatkowych godzin realizowane są pełne trzy lekcje.

W kolejnych 6 gminach nauczanie w wymiarze dwóch godzin tygodniowo może odbywać się dzięki dofinansowaniu dodatkowej godziny w tygodniu:

• Gliwice
• Zabrze
• Pietrowice Wielkie
• Pilchowice
• Lubliniec
• Lyski

Te 51 gminy, czyli większość, nie wspierają dodatkowych lekcji języka niemieckiego jako mniejszościowego i odbywa się tylko jedna lekcja w tygodniu:

• Rydułtowy
• Gaszowice
• Radlin
• Racibórz
• Jejkowice
• Czeladź
• Rudnik
• Wisła
• Woźniki
• Krzanowice
• Boronów
• Rybnik
• Kuźnia Raciborska
• Kochanowice
• Mikołów
• Rudziniec
• Pszczyna
• Krzyżanowice
• Nędza
• Piekary Śląskie
• Wielowieś
• Kornowac
• Herby
• Katowice
• Bytom
• Pszów
• Kalety
• Ruda Śląska
• Lubomia
• Skoczów
• Sośnicowice
• Tworóg
• Ciasna
• Miasteczko Śląskie
• Pawonków
• Czerwionka-Leszczyny
• Zbrosławice
• Wodzislaw Śląski
• Pyskowice
• Gorzyce
• Ornontowice
• Gierałtowice
• Siemianowice Śląskie
• Ożarowice
• Koszęcin
• Żory
• Orzesze
• Tarnowskie Góry
• Świerklany
• Krupski Młyn
• Świerklaniec

W gminie Świętochłowice w szkołach publicznych prowadzonych przez gminę nie prowadzi się nauczania języka niemieckiego jako języka mniejszości.

Sytuacja w województwie warmińsko-mazurskim[6]

W województwie warmińsko-mazurskim nauczanie języka niemieckiego jako języka mniejszości oferowane jest w 17 gminach, z czego tylko miasto Mrągowo finansuje dwie dodatkowe godziny i tym samym osiąga liczbę trzech godzin.

W gminie Jeziorany odbywa się tylko jedna godzina języka mniejszości w tygodniu.

A w mieście Elbląg i w gminie Kolno w szkołach publicznych prowadzonych przez miasto i gminę nie prowadzi się w ogóle nauczania języka niemieckiego jako języka mniejszości.

Niestety brakuje dokładnych informacji z następujących 13 gmin:

• Sępopol
• Wilczęta
• Mikołajki
• Sorkwity
• Janowo
• Kozłowo
• Nidzica
• Barczewo
• Biskupiec
• Dobre Miasto
• Purda
• Świątki
• Olsztyn

Sytuacja w pozostałych województwach[7]

W następujących województwach i gminach nauczanie języka niemieckiego jako języka mniejszości jest oferowane w bieżącym roku szkolnym 2022/2023, choć dokładna liczba godzin nie jest znana:

Województwo dolnośląskie (1): M. Wrocław.

Województwo kujawsko-pomorskie (1): Gruta.

Województwo lubuskie (7): Słubice, Lubniewice, Skąpe, Czerwieńsk, Sulechów, Łęknica, m. Zielona Góra.

Województwo łódzkie (1): Bełchatów.

Województwo mazowieckie (1): Ciechanów.

Województwo pomorskie (16): Bytów, Miastko, Trzebielino, Człuchów, m. Człuchów, Czarne, Przechlewo, Rzeczenica, Ustka, Dębnica Kaszubska, Kępice, Kobylnica, Słupsk, Smołdzino, m. Gdańsk, m. Słupsk.

Województwo świętokrzyskie (1): Dwikozy.

Województwo zachodniopomorskie (4): Bobolice, Polanów, Biały Bór, m. Szczecin.

Apel do gmin i obywateli!

W związku ze wspomnianą już sytuacją powrót do trzech godzin języka niemieckiego jako języka mniejszościowego tygodniowo w przyszłym roku szkolnym 2023/2024 wydaje się w tej chwili bardzo mało prawdopodobny. Pojawia się więc pytanie, czy gminy, który w tym roku finansowały dodatkowe lekcje, będą kontynuować to przedsięwzięcie i czy inne gminy do nich dołączą. Apelujemy zatem do gmin, aby zdecydowały się na dofinansowanie i zapewniły dzieciom naukę języka mniejszości w pełnym wymiarze godzin!

Jak pokazuje przykład gminy Biała, również i sami mieszkańcy mogą wiele osiągnąć poprzez swoje zaangażowanie oraz petycje do swoich gmin o inwestowanie w edukację dzieci. W tym celu pragniemy zwrócić się przede wszystkim do rodziców, pracowników szkół i nauczycieli oraz członków mniejszości niemieckiej, jak również do wszystkich innych współobywateli!

Związek Niemieckich Stowarzyszeń Społeczno-Kulturalnych w Polsce (ZNSSK) /

Verband der deutschen sozial-kulturellen Gesellschaften in Polen (VdG)

[1] Polityka językowa | Noty tematyczne o Unii Europejskiej | Parlament Europejski (europa.eu): https://www.europarl.europa.eu/factsheets/pl/sheet/142/language-policy (dostęp 14.04.2023).

[2] NSP = Narodowy Spis Powszechny.

[3] Główny Urząd Statystyczny / Spisy Powszechne / NSP 2021: https://stat.gov.pl/spisy-powszechne/nsp-2021/ (dostep 13.04.2023).

Główny Urząd Statystyczny / Spisy Powszechne / NSP 2011: https://stat.gov.pl/spisy-powszechne/nsp-2011/ (dostęp 13.04.2023).

[4] Źródło: Baza danych Systemu Informacji Oświatowej (SIO) (stan na 24.03.2022 r. dla roku szkolnego 2021/2022 i 28.03.2023 r. dla roku szkolnego 2022/2023) oraz ankieta dla gmin w województwie opolskim, śląskim i warmińsko-mazurskim prowadzona przez ZNSSK (stan na 21 września 2022 r.).

[5] Źródło: Baza danych Systemu Informacji Oświatowej (SIO) (stan na 24.03.2022 r. dla roku szkolnego 2021/2022 i 28.03.2023 r. dla roku szkolnego 2022/2023) oraz ankieta dla gmin w województwie opolskim, śląskim i warmińsko-mazurskim prowadzona przez ZNSSK (stan na 21 września 2022 r.).

[6] Źródło: Baza danych Systemu Informacji Oświatowej (SIO) (stan na 24.03.2022 r. dla roku szkolnego 2021/2022 i 28.03.2023 r. dla roku szkolnego 2022/2023) oraz ankieta dla gmin w województwie opolskim, śląskim i warmińsko-mazurskim prowadzona przez ZNSSK (stan na 21 września 2022 r.).

[7] Źródło: Baza danych Systemu Informacji Oświatowej (SIO) (stan na 24.03.2022 r. dla roku szkolnego 2021/2022 i 28.03.2023 r. dla roku szkolnego 2022/2023) oraz ankieta dla gmin w województwie opolskim, śląskim i warmińsko-mazurskim prowadzona przez ZNSSK (stan na 21 września 2022 r.).

Więcej informacji: https://vdg.pl/dlaczego-potrzebujemy-nauczania-jezyka-niemieckiego-jako-jezyka-mniejszosci-apel-do-gmin/