Współprzewodniczący Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych wraz z innymi przedstawicielami mniejszości (w tym Mniejszości Niemieckiej), przygotował zapytanie do GUSu w sprawie zbliżającego się w tym roku Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań w kontekście mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce. Poniżej publikujemy treść pisma:

Dr Dominik Rozkrut

Prezes Głównego Urzędu Statystycznego

Generalny Komisarz Spisowy

Szanowny Panie Prezesie,

Środowiska mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym zdają sobie sprawę, że narodowy spis powszechny ludności i mieszkań 2021, którego rozpoczęcie przewidywane jest na 1 kwietnia br., będzie bardzo ważnym przedsięwzięciem poprzez które władze publiczne chcą pozyskać wiele informacji na temat mieszkańców Polski. Zbiorowa pamięć o trudnych doświadczeniach historycznych minionego wieku, ujawniająca się przy kolejnych spisach powszechnych, przywołuje wśród mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem kaszubskim, szereg obaw co do możliwości wykorzystania przez państwo pozyskanych w ich trakcie danych. Składane przecież indywidualnie i nie anonimowo deklaracje etniczno-językowe mogą być – w przypadku negatywnych okoliczności – powodem do stygmatyzacji i prowadzenia działań wymierzonych w środowiska mniejszościowe. Znamy zapewnienia i starania organów państwa zmierzające do zagwarantowania bezpieczeństwa mniejszościom i swobodnego deklarowania przez nie swojej tożsamości. Polityka państwa zgodnie z literą stanowionego w Polsce prawa i ratyfikowanymi w tym zakresie umowami międzynarodowymi winna przecież zmierzać do zachowania oraz rozwoju kultury mniejszości oraz języka regionalnego. Nie możemy jednak pomijać faktu, że niestety nadal w różnych środowiskach, zwłaszcza u osób starszych, zauważalny jest lęk przez podaniem urzędnikom spisowym swojej narodowości, przynależności etnicznej, języka domowego lub wyznania. Z tego względu konieczne jest szczególne wyczucie i uwaga w tych niezwykle wrażliwych kwestiach ze strony Głównego Urzędu Statystycznego w trakcie przygotowywania i realizowania narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań 2021. Przy obecnych napięciach społecznych, niepewności co do przyszłości, szeroko rozlewającym się hejcie i mowie nienawiści prosimy o zrozumienie naszego niepokoju. Źle by się stało, gdyby na skutek niedociągnięć organizacyjnych ze strony administracji spisowej osoby należące do mniejszości narodowych i etnicznych oraz posługujące się językiem regionalnym zdecydowały się – ze względów bezpieczeństwa lub na skutek ewentualnych niedociągnięć kampanii informacyjnej – nie ujawniać precyzyjnych oraz prawdziwych danych w kwestiach etniczno-językowych. Wyniki spisu dawałyby wówczas fałszywy obraz rzeczywistości i utrudniały politykę władz publicznych.

Z doświadczeń spisu przeprowadzonego w latach 2002 i 2011 wiemy, że słabe przygotowanie części rachmistrzów spisowych, którzy nie zawsze zadawali obowiązkowe pytania z zakresu problematyki narodowościowo-językowej, problemy z samospisem internetowym i słaba – w naszej ocenie – kampania informacyjna GUS skierowana do środowisk mniejszościowych mogła w wielu miejscach spowodować wypaczenie obrazu rzeczywistości wielu gmin w Polsce. Teraz mamy jeszcze do czynienia z epidemią wirusa COVID-19. Zgodnie z zapisami ustawy o narodowym spisie powszechnym ludności i mieszkań w 2021 r. głównym narzędziem pozyskiwania informacji od obywateli będzie zaś samospis internetowy. W związku z powyższym, chcąc aby informacje o narodowym spisie powszechnym ludności i mieszkań realnie dotarły do środowisk mniejszościowych, zwracamy się do Pana Prezesa o szersze uwzględnienie potrzeb mniejszości oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym w pracach spisowych, a w szczególności:

A. dostarczenie do gmin, w których zamieszkują mniejszości lub społeczność posługująca się językiem regionalnym, materiałów informacyjnych (ulotek, plakatów, ogłoszeń prasowych, reklam w mediach społecznościowych itp.) w językach mniejszości lub w języku regionalnym,

B. przygotowanie i emisję w mediach elektronicznych szczególnie na obszarach, gdzie zamieszkują większe skupiska mniejszości, spotów informacyjnych/reklamowych na temat spisu skierowanych do środowisk mniejszościowych, w miarę możliwości przygotowanych również w językach mniejszości, a na Pomorzu w języku regionalnym,

C. uwrażliwienie rachmistrzów, by zawsze pytali o poczucie przynależności narodowej lub etnicznej i język używany w kontaktach domowych – w spisie 2002 i 2011 miały miejsce sytuacje, że pomimo obligatoryjności tych pytań rachmistrzowie ich nie stawiali, więc w 2021 r. wnosimy o możliwość weryfikacji przez ankietowanego danych wpisanych przez rachmistrza,

D. wskazanie mniejszościom w poszczególnych województwa konkretnych urzędników, do których będą mogły zgłaszać nieprawidłowości odnotowywane w trakcie spisu i którzy będą podejmowali niezwłocznie działania interwencyjne.

Ważne jest, aby materiały informacyjne adresowane do mniejszości lub społeczności posługującej się językiem regionalnym, nie powielały stereotypów, lecz uwzględniały kod kulturowy tych wspólnot, odwoływały się do ich tradycji, a przez to zachęcały do udziału w spisie powszechnym.

Jesteśmy przekonani, że organizacje mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym są gotowe współpracować w działaniach służących dotarciu z informacjami o spisie do środowisk mniejszościowych. Zachęcamy więc do skontaktowania się przez przedstawicieli Głównego Urzędu Statystycznego z tymi podmiotami, które działają od wielu lat i znają specyfikę mniejszości oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym. Jesteśmy przekonani, że w interesie państwa polskiego jest taka współpraca, gdyż może ona pomóc osiągnąć wiarygodne wyniki spisu powszechnego 2021 r.